بهبود تولید و فرآوری خرما (بخش اول)

خرما یکی از محصولات مهم و استراتژیک مناطق گرمسیری کشورهای آسیای مرکزی است که به دلیل خواص و ارزش غذایی بالا میوه ای منحصر به فرد محسوب می شود .

خرما یکی از منابع مهم قند طبیعی به حساب می آید و تحمل بالا و مقاومت در برابر شرایط نامساعد آبی و خاکی بخصوص در دورانهای بحرانی مانند سیل ، زلزله ، جنگ و خشکسالی ، امکان تولید بیش از ۵۰ نوع فرآورده غذایی و صنعتی از قسمت های مختلف میوه و … همه و همه در کنار ایجاد اشتغال سالم و تولید در آمد اقتصادی و حتی صادرات و ارزآوری از ویژگی های بارز این گیاه ارزشمند بشمار می رود ، با توجه به اهمیت خرما ، سرمایه گذاری در بخش تولید و فرآوری و بسته بندی خرما از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

قیمت خرما نیز اهمیت زیادی دارد.

سالانه مقدار زیادی خرما در سطح کشور و استان تولید می شود که مقداری از آنها بصورت تازه خوری به مصرف رسیده و مقداری نیز به علت روشهای نادرست داشت و برداشت و عدم بسته بندی صحیح به صورت ضایعات از بین رفته و باعث ضرر و زیان نخلداران و تولید کنندگان و از بین رفتن منابع و نهاده های مختلف کشاورزی می شود که می طلبد با دانش مدیریت و استفاده موثرتر از منابع و امکانات و برنامه ریزی صحیح تر در تمام مراحل تولید گامیبسوی افزایش بهره وری ، بالا بردن ارزش افزوده و نهایتا بهبود وضعیت اقتصادی نخلداران و تولید کنندگان این بخش برداشته شود .

در این مقاله تلاش گردیده تا چکیده ای از راهکارهای موثر در راه بهبود وضعیت تولید تخیلات و رسیدن به شرایط مطلوب تر ارائه گردد.

امید است مورد استفاده شما عزیزان قرار گیرد.

انتخاب رقم خرما

انتخاب رقم از موضوعات مهم در احداث نخلستان است ، ایجاد باغ خرما نیاز به صرف هزینه بسیار دارد و بعد از کاشت امکان اصلاح و جایگزینی بدلیل هزینه

سنگین و هدر رفت منابع ، بسیار دشوار است .

به همین دلیل برای جلوگیری از هر گونه خسارت غیر قابل جبران ضرورت دارد قبل از احداث باغ در انتخاب رقم دقت فراوان نمود .

اگر چه ارقام خرما بسیار زیاد و متنوع می باشد ، اما ارقام تجاری با خصوصیات مطلوب محدود است ، و همين ارقام محدود نیز در همه مکانها سازگاری

مناسبی از خود نشان نمی دهند و از کیفیت مطلوب برخوردار نمی باشند .

برای ایجاد نخلستانهای جدید و اصلاح و جایگزینی نخلستانهای قدیمی نیاز به ارقام مناسب با خصوصیات تجاری و همچنین سازگاری با منطقه است.

علاوه بر کیفیت محصول در انتخاب رقم به خصوصیات مهم دیگری از جمله عملکرد بالا ، یکنواختی در رسیدن میوه ، بلند بودن دم خوشه ، فاصله مناسب بین خوشچه ها و رشته ها ، تحمل به تنشهای زیستی و غیر زیستی و … باید توجه نمود .

افزون بر این موارد در انتخاب رقم بایستی اهداف تولید ایجاد نخلستان از نظر نوع بازار مصرف یعنی تازه خوری ، صنایع تکمیلی و مصارف صنعتی و یا مصارف ويژه نیز مد نظر قرار داد .

در سالهای اخیر عملیات شناسایی ارقام تجاری خارجی و داخلی و سازگاری آن در ایستگاههای تحقیقاتی استان مورد بررسی قرار گرفته است .

و با توجه به شرایط مناطق خرما خیز استان ارقام توصیه شده برای کاشت در استان شامل کبکاب ، زاهدی ، مجول ، برحی، پیارم و شهابی ، خاصویی می باشند .

آماده سازی زمین و کاشت نهال

روش معمول تکثیر خرما استفاده از پاجوش است.

پاجوش مناسب جهت کاشت می بایست دارای خصوصیاتی از قبیل اندازه مناسب، وزن مناسب و رقم مشخص باشد.

زمان مناسب برای جداسازی پاجوش در بهار و پاییز است و عملیات جداسازی آن می بایست توسط افراد ماهر انجام شود.

جدیدترین روش تکثیر استفاده از کشت بافت گیاهی و تولید نهال های آزمایشگاهی است.

در چند سال اخیر تولید این نوع نهال ها رایج شده و برای کشت در نخلستان های استان بکار گرفته شده است ، عرضه این نهال ها در درون گلدانهای پلاستیکی می باشد.

پیش از کاشتن نهال (پاجوش ) زمین آبیاری شده و پس از گاو رو شدن شخم زده می شود ردیفهای کاشت را روی زمین با خط کشی معین کرده و سپس چاله هایی به ابعاد یک تا یک و نیم متر حفر می نمایند.

سپس پاجوشها را داخل چاله می گذارند و اطراف آن را با خاک و کود حیوانی می پوشانند به گونه ای که فاصله ریشه ها از سطح خاک کمتر از ۱۵ سانتیمتر و بیش از ۵۰ سانتیمتر نباشد.

عملیات کاشت باید صبح زود انجام شود و بلافاصله آبیاری صورت گیرد تا از وارد آمدن تنش به نهال جلوگیری شود ، سپس برای محافظت از پاجوش در مقابل تابش شدید آفتاب و عوامل نامساعد محیطی آنها را با برگ خرما می پوشانند .

انتخاب فاصله مناسب کاشت هم یکی از فاکتورهای مهم در احداث نخلستانهاست که در استان بوشهر معمولا فاصله ۸ تا ۱۰ متر توصیه می گردد.

تغذیه خرما

کودهای آلی : به طور کلی مواد آلی بیشترین تاثیر بر روی عملکرد خرما و حاصلخیزی خاک نخلستان ها دارند.

معمولا استفاده از مواد آلی از منابع مختلف برای باغهای خرما بین ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم توصیه می شود و روش بکار گیری آنها در خاک باغ استفاده از چالکود

و با نوار کود می باشد.

۲- کودهای شیمیایی : تعیین مقدار و نوع کود شیمیایی مورد نیاز بر اساس آزمون خاک در باغ صورت می گیرد.

سپس کودهای شیمیایی را با مواد آلی توصیه شده مخلوط و به شکل چالکود یا نوار کود در محل سایه انداز درخت می ریزند تا در دسترس نخل قرار گیرد.

علاوه بر کودهای آلی و شیمیایی فوق می توان از عناصر میکرو برابر آزمون خاک، گوگرد و همچنین تعدادی از کودهای بیولوژیک جهت بهبود عملکرد کمی و کیفی خرما نیز استفاده کرد.

آبیاری

در حال حاضر اغلب باغهای نخل استان بوشهر ، با روشهای نادرست سنتی غرقابی آبیاری می شوند که باعث مصرف بی رویه و فشار مضاعف بر منابع

آب شده و شور شدن اراضی کشاورزی را بیش از پیش دامن زده است .

لذا اصلاح روشهای آبیاری سنتی و بکارگیری روشهای نوین آبیاری با هدف استفاده بهینه از منابع آب امری اجتناب ناپذیر است .

انواع روشهای آبیاری نخیلات

۱- روش حوضچه ای کرتی:
در این روش دور تنه درخت حوضچه ای به قطر حداقل ۲ متر و عمق حدود نیم متر ایجاد می شود این حوضچه ها بوسیله جوی با لوله به یکدیگر متصل می شوند .

در آبیاری حوضچه ای بدلیل کاهش سطح تبخیر و آبیاری سبک ، تلفات ناشی از تبخیر و نفوذ عمقی کاهش پیدا کرده و راندمان آبیاری افزایش می یابد این روش بعنوان مناسب ترین روش آبیاری سطحی توصیه می شود .

۲- روش نواری :
این روش را می توان اصلاح شده روش استخری با گاوبند عنوان نمود که راندمان بسیار پایینی دارد .

در این روش معمولا بین ردیف درختان را بصورت یک در میان خاکریزی می کنند تا پشته های عریضی ایجاد شوند .

بدین ترتیب هنگام آبیاری به دلیل کاهش سطح نفوذ و سطح آزاد تبخیر ، تلفات عمقی و تلفات تبخیر به حدود نصف کاهش پیدا می کند ، اما مشکلات مربوط به غرقاب ماندن و شرایط عدم تهویه همچنان پابر جاست .

همچنین می توانید نیم نگاهی به قیمت به روز خرمای ربی و قیمت خرما پیارم داشته باشید .

۳ – آبیاری قطره ای :
در این روش آب بوسیله لوله های پلی اتیلن بصورت تحت فشار به پای درخت هدایت می شود و در آنجا از طریق قطره چکان ، مینی بابلر و بابلر در حوضچه ای کم عمق در اطراف تنه درخت نفوذ می کند.

از آنجا که در این روش آب و کودهای محلول را می توان مستقیما در دسترس ریشه قرار داد ، راندمان مصرف آب و کود بالا می باشد و بدلیل شرایط بسیار مناسبی که از لحاظ رطوبت ، تغذیه و تهویه در محیط ریشه ایجاد می شود و تلفات تبخیر بسیار کم است برای آبیاری نخیلات اهمیت ویژه ای دارد.

برای جلوگیری از مشکل گرفتگی قطره چکانها باید از خروجی هایی استفاده شود که آبدهی بالاتری نسبت به قطره چکانهای معمولی دارند ، لذا پیشنهادات زیر ارائه می گردد:

١- استفاده از قطره چکانهای خود شوینده با آبدهی بیش از ۸ لیتر در ساعت (برای هر درخت ۱۰ عدد از این قطره چکانها )

۲- استفاده از مینی بابلرهای با آبدهی حدود ۴۰ لیتر در ساعت (برای هر درخت سه عدد مینی بابلر)

۳- استفاده از بابلر های با آبدهی ۱۰۰ تا ۲۵۰ لیتر در ساعت (برای هر درخت دو عدد مینی بابلر)

دور آبیاری در نخلستانها

دور آبیاری به معنی فاصله بین آبیاری ها به عواملی مانند نوع خاک، روش آبیاری و شرایط آب و هوا بستگی دارد ، هر چقدر ظرفیت نگهداری رطوبت خاک بالا باشد ، دور آبیاری افزایش پیدا می کند .

در مناطق تحت روش های آبیاری حوضچه ای و بارانی برای نخلستانهایی که دارای خاک سبک هستند .

در فصل تابستان هر ۴ تا ۵ روز ، و در زمستان هر ۲۰ تا ۳۰ روز یک بار آبیاری باید صورت بگیرد و برای نخلستانهایی که دارای خاک سنگین هستند، در تابستان هر ۷ تا ۱۲ روز و در زمستان هر ۳۰ تا ۴۰ روز یکبار آبیاری باید انجام شود .

فاصله کم آبیاری ها یکی از خصوصیات ویژه روش آبیاری قطره ای است در این روش برای حفظ رطوبت خاک ریشه در وضعیت مطلوب گیاه ، می توان دور آبیاری را حتی روزانه هم در نظر گرفت .

گرده افشانی

عملیات گرده افشانی خرما یکی از مهمترین و حساسترین کارهای نخلداری است .

عمل گرده افشانی در نخل به دلیل اثرات دانه گرده بر روی کیفیت میوه بسیار مهم و حساس است و به همین دلیل با دخالت انسان انجام می شود .

برای انجام تلقیح چند خوشه کوچک (خوشچه) از گل نر مورد نظر را که با گل ماده همزمانی داشته باشد جدا کرده و داخل خوشه ماده می گذارند و دور آن را می بندند .

برای هر ۱۰۰ درخت خرما ماده پنج تا درخت نر در نظر می گیرند.

زمان گرده افشانی هم با توجه به درجه حرارت و نوع خرما متفاوت است و از اسفند ماه تا اوایل اردیبهشت ماه نوسان دارد.

نکات کلیدی در مورد گرده افشانی خرما :

1- گرده افشانی مکانیکی که بوسیله دستگاههای مکانیکی گرده افشان انجام می شود، مزایای بیشتری نسبت به گرده افشانی سنتی دارد .

2- گرده افشانی در ساعت ۱۰ صبح لغایت ۳ بعد از ظهر انجام شود.

3- در صورتی که بارندگی دو تا سه روز بعد از گرده افشانی صورت گرفت ، گرده افشانی تکرار گردد.

۴- در نقاطی که درجه حرارت در هنگام گرده افشانی پایین است از کیسه های کاغذ کرافت روی گل آذین های گرده افشانی شده استفاده شود و ۸ تا

۱۰ روز بعد برداشته شوند .

۵- شکاف خوردن اسپات (گریبانه) ماده علامت رسیدن آن و آمادگی جهت گرده افشانی است .

۶- همزمانی رسیدن گل های نخل خرمای نر و ماده به ویژه در هنگامی که روش گرده افشانی سنتی می باشد بسیار مهم است .

۷- گرده افشانی در اکثریت ارقام ۲ تا ۴ روز پس از باز شدن اسپات انجام شود .

ادامه را می توانید با کلیک بر روی بخش دوم مقاله مطالعه بفرمائید.